Tomirlarning torayishi yoki stenoz xavfli holat bo‘lib, miyaning qon bilan ta’minlanishini sezilarli darajada yomonlashtirishi mumkin. Bo‘yin va boshning asosiy arteriyalari, masalan, uyqu va umurtqa arteriyalari miyaning kislorod va oziq moddalar bilan ta’minlanishida muhim rol o‘ynaydi. Ularning torayishi ishemik insultgacha bo‘lgan jiddiy oqibatlarga olib keladi.
Tomirlar stenozi nimasi bilan xavfli?
Arteriyaning qisman torayishi ham miyaning kislorod tanqisligiga olib kelishi mumkin. Bu holat surunkali miya ishemiyasi deb ataladi. Agar qon oqimi keskin kamaysa, bu vaqtinchalik ishemik hujumlar (mikroinsultlar) yoki to‘liq ishemik insultga olib kelishi mumkin.
- E’tibor qaratish kerak bo‘lgan alomatlar:
- tez-tez bosh aylanishi va bosh og‘rig‘i;
- xotira va konsentratsiyaning yomonlashuvi;
- qo‘l-oyoqlarda holsizlik, uvishish yoki sanchish holatlari;
- nutqning buzilishi, bir ko‘zning vaqtincha ko‘rmay qolishi.
Ushbu belgilarni e’tiborsiz qoldirmang, ayniqsa, agar siz xavf guruhida bo‘lsangiz – 50 yoshdan oshgan, irsiy moyillik yoki yondosh kasalliklarga ega bo‘lsangiz.
Tashxis: aniq tashxis – muvaffaqiyat kaliti
Tomirlar stenozini aniqlash uchun zamonaviy vizualizatsiya usullari qo‘llaniladi. Endovaskulyar neyroxirurg quyidagilarni tayinlashi mumkin:
- Bo‘yin tomirlarining ultratovush tekshiruvi (dupleks skanerlash) – oddiy va ma’lumotli skrining usuli.
- MRT/KT-angiografiya – qon tomir tarmog‘ining batafsil tasvirini olish imkonini beradi.
- Raqamli subtraksion angiografiya (RSA) – bu «oltin standart» bo‘lib, qon tomir torayishining darajasi va xususiyati haqida eng aniq ma’lumot beradi, bu esa davolashni rejalashtirish uchun juda muhimdir.
Stenozlarni davolashning zamonaviy usullari
Stenozlarni davolash konservativ va jarrohlik yo‘li bilan bo‘lishi mumkin. Konservativ terapiya xavf omillarini nazorat qilishga yordam beradigan dori-darmonlarni o‘z ichiga oladi:
- xolesterinni pasaytiruvchi preparatlar (statinlar);
- qon bosimini me’yorlashtiruvchi dori vositalari;
- qon reologiyasini yaxshilovchi preparatlar (antiagregantlar).
Jarrohlik yo‘li bilan davolash tomir sezilarli darajada torayganda, konservativ terapiya endi samara bermaganda ko‘rsatiladi. Zamonaviy neyroxirurgiya klinikasi bemorlarga yuqori texnologiyali usullarni taklif etadi. Asosiy neyrojarrohlik operatsiyalariga quyidagilar kiradi:
- Karotid endarterektomiya – ochiq operatsiya bo‘lib, bunda jarroh uyqu arteriyasining ichki devoridagi aterosklerotik pilakchani olib tashlaydi.
- Arteriyalarni stentlash – kam invaziv aralashuv bo‘lib, bunda arteriyaga kichik teshik orqali tomirning toraygan qismini kengaytiruvchi stent kiritiladi. Ushbu usul bugungi kunda faol rivojlanayotgan endovaskulyar jarrohlik sohasiga tegishli.
Shifokorga qachon murojaat qilish kerak?
Agar siz yuqorida sanab o‘tilgan alomatlardan birini yoki bir nechtasini sezsangiz, nevrolog yoki neyrojarrohga borishni kechiktirmang. Erta tashxis qo‘yish va o‘z vaqtida boshlangan davolash jiddiy asoratlarning oldini olishga va hayot sifatini saqlab qolishga yordam beradi.
Muallif: shifokor-neyroxirurg Nabi Abdullayev Qo‘ldashovich.